Zegar w akcji
(kliknij aby odtworzyć film)
Historyczno-techniczna specyfikacja czasomierza
Zegar zamontowany w wieży kościoła parafialnego p.w św. Józefa w Krakowie Podgórzu został wykonany przez Pierwszą Krajową Fabrykę Zegarów Wieżowych Michała Mięsowicza w Krośnie w Krośnie w 1912 roku. W spisie zegarów powstałych w tej wytwórni widnieje jako 121. Obecnie jest jednym z dwóch zachowanych w dzielnicy Kraków- Podgórze. Drugi znajduje się w wieży kościoła pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, oo Redemptorystów.
Kwadransowy zegar wieżowy Michała Wąsowicza z kościoła pw. św. Józefa w Krakowie jest unikalny i szczególnie cenny z uwagi na fakt, iż jako jedyny egzemplarz wykonany w krośnieńskiej fabryce posiada elektryczny naciąg automatyczny, tj. mechanizm podnoszenia wag napędowych. Tym samym obsługa czasomierza nie wymaga ręcznego nakręcania i ogranicza się do okresowych regulacji dokładności chodu, oliwienia, korygowania czasu z letniego na zimowy i odwrotnie, oraz ewentualnego korygowania ustawień mechanizmów bicia względem wskazań zegara.
Mechanizm chodu z wychwytem nożycowym typu Mannhardta oraz wahadłowym regulatorem o długości zredukowanej 996 mm / okres wahadła: 2 sekundy/ napędza cztery przekładnie wskazań ze wskazówkami zlokalizowanymi na ażurowych, podświetlanych od wewnątrz tarczach. Zamontowano je na wieży znajdującej się na skrzyżowaniu nawy głównej oraz transeptu. Mechanizm jest tzw. budowy wysokiej, charakteryzującej zegary o wysokiej jakości.
Obciążnikowy napęd zegara z trzema obciążnikami napędza również dwa pozostałe mechanizmy, tj. bicia kwadransów oraz godzin. Bicie godzin i kwadransów realizowane jest w systemie zapadowym-szwarcwaldzkim. Dźwignie bicia napędzają cięgna młotków przy dzwonach typu kloszowego, zamontowanych na poziomie tarcz zegarowych. Na tym samym poziomie zamontowano również kątowy rozdzielacz z pędniami przenoszącymi napęd na przekładnie wskazań ze wskazówkami.
Elektryczny naciąg wag zbudowano w oparciu o walcowe przekładnie planetarne, zamontowane na linowych bębnach napędowych poszczególnych trzech mechanizmów zegara. Wszystkie bębny spięto za pomocą przekładni z łańcuchem Galla oraz napędzono reduktorem z jednofazowym silnikiem elektrycznym. Mechanizm zegara znajduje się w oryginalnej szafie ochraniającej go przed zanieczyszczeniami.
Stan zachowania
Czasomierz zachował się w stanie oryginalnym i nie nosi śladów przeróbek oraz poważniejszych napraw. Silnik napędzający naciąg zegara został wymieniony na spełniający normy zasilania energią elektryczną w latach 60-tych XX wieku. Mechanizm ma zanieczyszczone łożyskowania przez stężałe środki smarne. W wyniku wieloletniej pracy, poważnemu zużyciu uległy łożyskowania osi kół wszystkich przekładni oraz palety wychwytu. Również zębniki i koła walcowe mechanizmu naciągu noszą ślady wieloletniej pracy. Przekładnie układu napędzającego mechanizmy wskazań również posiadają zużyte łożyskowania.
Producent
Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych Michała Mięsowicza powstała w 1901 roku w budynku przy ul. Krakowskiej w Krośnie i funkcjonowała z przerwami do 1938 roku. Przedsiębiorstwo specjalizowało się w produkcji – jak sama nazwa wskazuje zegarów wieżowych / głównie wyposażonych w dzienną rezerwę napędu oraz mechanizmy bicia godzin i półgodzin / wzorowanych na technologii wykonania na zegarach wieżowych fabryki Johanna Mannhardta w Monachium.
Czasomierze wyposażone były w wychwyty nożycowe – typu właśnie wyżej wspomnianego Johanna Mannhardta z Monachium / palety umieszczano bezpośrednio na pręcie wahadła / natomiast mechanizmy bicia, umieszczone po obu stronach centralnie montowanego mechanizmu chodu, wykonane były w technologii mechanizmów zapadowych typu szwarcwaldzkiego.
Założyciel przedsiębiorstwa Michał Mięsowicz przed założeniem fabryki kształcił się oraz poznał najnowsze technologie budowy zegarów wieżowych przebywając – około 1887 roku – we Wiedniu, w renomowanej wytwórni „ Emil Schauer”, która w dużej mierze bazowała na produktach Johanna Mannhardta.
Działalność krośnieńskiej firmy dzieli się na dwa okresy. Pierwszy od 1901 do 1914 roku, drugi zaś przypada na lata 1925 – 1938. Ponad dziesięcioletnia pzrerwa spowodowana była wybuchem I Wojny Światowej oraz późniejszymi trudnościami związanymi z sytuacją powojenną.
Fabryka budowała zegary wieżowe różnej wielkości, przeznaczone do pracy na niewielkich budynkach prywatnych, budynkach użyteczności publicznej oraz dużych wieżach kościelnych i ratuszowych.
Wytwórnia uzyskała następujące wyróżnienia za swoje zegary:
1904 – medal na Wystawie Przemysły metalowego w Krakowie
1906 – dyplom Ligi Pomocy Przemysłowej we Lwowie
1907 – srebrny medal na Wystawie Przemysłowo- rolniczej w Wadowicach
1908 – złoty medal przyznany na Międzynarodowej Wystawie Przemysłowej w Paryżu
1929 – brązowy medal na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu
W ciągu ww. lat funkcjonowania, fabrykę opuściło 180 czasomierzy, z których duża część zachowała się do dnia dzisiejszego, nie zawsze jednak w pełni sprawne, wciąż odmierzające czas.
Autorzy:
Michał Olejniczak i Rafał Pikuła